ผู้เป็นจอมมุนี เสพอินทรีย์บางอย่าง ด้วยการเสพโดยความเป็นอารมณ์
เสพอินทรีย์บางอย่างด้วยการเสพโดยภาวนา ฉะนั้น ชื่อว่า อินทรีย์
เพราะอรรถว่าผู้เป็นจอมเสพแล้วก็มี. อีกอย่างหนึ่ง อินทรีย์เหล่านี้
ชื่อว่า อินทรีย์ เพราะอรรถว่าเป็นใหญ่กล่าวคือเป็นอธิบดีก็มี. ด้วยว่า
ความเป็นอธิบดีแห่งจักขุเป็นต้น สำเร็จได้ในปวัตติกาลแห่งจักขุวิญ-
ญาณเป็นต้น เพราะเมื่ออินทรีย์แก่กล้า จักขุวิญญาณเป็นต้น ก็แก่กล้า
เมื่ออินทรีย์อ่อนจักขุวิญญาณเป็นต้น ก็อ่อน ดังนี้แล.
_____________________________

ธาตุ 3 โดยภพ 3 โวการ 3

8] วิสัชนา 12 มีวิสัชนาในกามธาตุเป็นต้น พระธรรมเสนา-
บดีสารีบุตร แสดงแล้วโดยประเภทแห่งภพ.
ธาตุอันประกอบด้วยกาม กล่าวคือกามราคะ ชื่อว่า กามธาตุ
หรือ ธาตุกล่าวคือกาม ชื่อว่า กามธาตุ.
ธาตุอันประกอบแล้วด้วยรูปฌาน ชื่อว่า รูปธาตุ เพราะละกาม
เสียได้ หรือธาตุกล่าวคือรูปฌาน. ชื่อว่า รูปธาตุ.
ธาตุอันประกอบแล้วด้วยอรูปฌาน ชื่อว่า อรูปธาตุ เพราะ
ละกามและรูปฌานเสียได้, หรือธาตุกล่าวคืออรูปฌาน ชื่อว่า อรูปธาตุ.

ธาตุเหล่านั้นนั่นแหละ ท่านกล่าวโดยปริยายแห่งภพอีก. จริง
อยู่ ท่านเรียกว่า ภพ เพราะย่อมเกิด.
ภพอันประกอบแล้วด้วยสัญญา ชื่อว่า สัญญาภพ หรือภพ
อันสหรคตด้วยสัญญา ชื่อว่า สัญญาภพ, หรือสัญญามีอยู่ในภพนี้
ฉะนั้น ภพนี้จึงชื่อว่า สัญญาภพ.
กามภพนั้น 1, รูปภพที่พ้นจากอสัญญาภพ 1, อรูปภพที่พ้น
จากเนวสัญญานาสัญญาภพ 1, มิใช่สัญญาภพ ชื่อว่า อสัญญาภพ,
อสัญญาภพนั้นเป็นเอกเทสแห่งรูปภพ.
เพราะความไม่มีสัญญาหยาบ ชื่อว่า เนวสัญญา - มีสัญญาก็
ไม่ใช่, เพราะมีสัญญาละเอียด ชื่อว่า นาสัญญา - ไม่มีสัญญาก็ไม่ใช่
ฉะนั้น จึงชื่อว่า เนวสัญญานาสัญญา, ภพที่ประกอบด้วยเนวสัญญา-
นาสัญญานั้น ชื่อว่า เนวสัญญานาสัญญาภพ, อีกอย่างหนึ่ง เพราะ
ความไม่มีสัญญาหยาบ และเพราะความมีสัญญาละเอียด ชื่อว่า เนว-
สัญญานาสัญญา มีอยู่ในภพนี้ ฉะนั้น ภพนี้จึงชื่อว่า เนวสัญญานา-
สัญญาภพ, เนวสัญญานาสัญญาภพนั้นเป็นเอกเทสแห่งอรูปภพ.
ภพที่ระคนด้วยรูปขันธ์ ๆ เดียว คือล้วนไปด้วยรูปขันธ์ ๆ เดียว
แห่งภพนั้นมีอยู่ ฉะนั้น ภพนั้น จึงชื่อว่า เอกโวการภพ, เอกโว-
การภพนั้น เป็นอสัญญาภพแล.

ภพที่ระคนด้วยนามขันธ์ 4 คือล้วนไปด้วยนามขันธ์ 4 แห่งภพ
นั้นมีอยู่ ฉะนั้น ภพนั้นจึงชื่อว่า จตุโวการภพ, จตุโวการภพนั้น
เป็นอรูปภพ.
ภพที่ระคนด้วยขันธ์ 5 คือล้วนไปด้วยขันธ์ 5 แห่งภพนั้นมีอยู่
ฉะนั้น ภพนั้นจึงชื่อว่า ปัญจโวการภพ, ปัญจโวการภพนั้น เป็น
กามภพด้วยเป็นเอกเทสแห่งรูปภพด้วย.
______________________

ฌาน

9] วิสัชนา 12 มีวิสัชนาในปฐมฌานเป็นต้น พระธรรม
เสนาบดีสารีบุตรแสดงด้วยอำนาจฌานสมาบัติ.
คำว่า ฌาน ในที่นี้ ประสงค์เอาเพียงแต่พรหมวิหารธรรม
เท่านั้น.
ปฐมฌาน ประกอบด้วยวิตกวิจารปีติสุขและเอกกัคตา.
ทุติยฌาน ประกอบด้วยปีติสุขและเอกัคตา.
ตติยฌาน ประกอบด้วยสุขและเอกัคตา.
จตุตถฌาน ประกอบด้วยอุเบกขาและเอกัคตา.
10] ธรรมชาติใด ย่อมสนิทสนม รักใคร่ ฉะนั้น ธรรม-
ชาตินั้น ชื่อว่า เมตตา อธิบายว่า ย่อมเสน่หา. อีกอย่างหนึ่ง ความ